Nguyên Uỷ viên Bộ Chính trị, nguyên Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng, nguyên Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch là nhà ngoại giao kiệt xuất, nhà lãnh đạo có tư duy sáng tạo, có tầm nhìn đột phá, bản lĩnh kiên cường. Với hơn 4 thập niên gắn bó với ngoại giao, trong đó hơn 11 năm giữ vị trí đứng đầu ngành, Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch đã có những đóng góp to lớn vào thắng lợi của đối ngoại Việt Nam, trong đó có đối ngoại nhân dân.

Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch phát biểu tại Đại hội đồng Liên hợp quốc khóa 35 vào tháng 8/1980 (Ảnh tư liệu: TTXVN)

Là người trực tiếp tham gia vào việc hoạch định chính sách, đề ra các biện pháp, đối sách và chỉ đạo, tổ chức triển khai thực hiện đường lối đối ngoại, cả trong giai đoạn đấu tranh giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước, phá thế bao vây cấm vận, mở rộng quan hệ quốc tế, tái thiết đất nước và trong công cuộc đổi mới, hội nhập quốc tế, Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch luôn chú trọng vai trò của đối ngoại nhân dân, dành nhiều công sức, tâm huyết cho hoạt động đối ngoại nhân dân. Ông cũng là người trực tiếp tham gia, phát huy lợi thế của đối ngoại nhân dân để hỗ trợ hiệu quả cho đối ngoại Đảng và ngoại giao Nhà nước, hoàn thành sứ mệnh cao cả của đối ngoại Việt Nam.

Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch là một chính khách xuất chúng, đồng thời cũng là nhà ngoại giao nhân dân kiệt xuất với tư duy sắc sảo và sáng tạo, tầm nhìn chiến lược, hoạt động thực tiễn hết sức phong phú và phong cách ngoại giao độc đáo.

Kiên định đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, hoà bình

Là người học trò trung thành và vận dụng xuất sắc tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh, Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch chính là sự thể hiện một cách nhất quán và kiên định nguyên tắc bất di bất dịch, đó là: đối với dân tộc Việt Nam, yêu nước, yêu hoà bình và độc lập dân tộc gắn kết chặt chẽ, không thể tách rời.

Lãnh đạo ngành đối ngoại trong giai đoạn đầy biến động phức tạp từ sau chiến tranh chống Mỹ đến đầu thập kỷ 90, khi đất nước ta phải ứng phó với những thách thức hậu chiến tranh, phải xử lý nhiều vấn đề phức tạp, nhạy cảm trong quan hệ với các nước lớn, Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch luôn kiên định đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, hoà bình của Đảng và Nhà nước ta.

Tháng 6/1984, trong cuộc trả lời phỏng vấn nhà báo Đan Mạch Thomas Bo Pedersen (Báo Land Og Folk của ĐCS Đan Mạch), Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch đã nêu rõ: “Bạn sẽ thấy tại sao Việt Nam trân trọng hoà bình hơn bất cứ điều gì. Ở đất nước này, mọi gia đình đều trải qua mất mát chiến tranh. Chúng tôi sẵn sàng đứng lên bất cứ lúc nào chống quân xâm lược, nhưng chúng tôi không phải là người khơi mào cho bất kỳ cuộc xung đột nào".

Bộ trưởng khẳng định: “Nếu chúng tôi không duy trì đấu tranh vì tự do và độc lập, chúng tôi sẽ phải trả giá đắt hơn nhiều trong tương lai. Ít có quốc gia nào chịu nhiều âm mưu đô hộ của ngoại bang như Việt Nam. Lần nào cũng vậy, chúng tôi xác định hy sinh chiến đấu. Với lịch sử đất nước của chúng tôi như vậy, làm sao bạn có thể nghĩ rằng Việt Nam sẽ chịu khuất phục dưới sự thống trị của bất cứ thế lực ngoại bang nào”.

Phát huy sức mạnh đoàn kết quốc tế

Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch nhận thức sâu sắc và đã phát huy rất hiệu quả sức mạnh của nhân dân, của đoàn kết quốc tế và kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại.

Tham gia hội nghị Paris về Việt Nam với vai trò cố vấn cho trưởng đoàn Lê Đức Thọ, ông đã góp phần tích cực vào việc tranh thủ sự ủng hộ quốc tế, thúc đẩy hình thành mặt trận rộng rãi của nhân dân thế giới ủng hộ Việt Nam chống Mỹ xâm lược, tác động tới nội bộ Mỹ, tạo nên cuộc chiến ngay trong lòng nước Mỹ với phong trào mạnh mẽ của nhân dân Mỹ phản đối chiến tranh.

Đảm nhận nhiệm vụ là Bộ trưởng Ngoại giao khi đất nước ta ở trong hoàn cảnh hết sức khó khăn, bị bao vây, cấm vận, cô lập về chính trị, khủng hoảng kinh tế xã hội trầm trọng, trên thế giới các nước xã hội chủ nghĩa rơi vào khủng hoảng, tan rã, Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch đã khôn khéo chèo lái ngoại giao Việt Nam thực hiện thành công đường lối đối ngoại của Đảng, vượt qua những thử thách và biến động, tạo ra đột phá, thực hiện những điều chỉnh có ý nghĩa chiến lược, tìm giải pháp cho vấn đề CPC, đưa nước ta ra khỏi thế bị bao vây, cô lập; tiến hành bình thường hóa và mở rộng quan hệ với các nước, trong đó có các nước lớn và tổ chức quốc tế quan trọng.

Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch (ngoài cùng bên trái) tại Hội nghị thường kỳ lần thứ 11 Bộ trưởng Ngoại giao Campuchia, Lào, Việt Nam tại Phnôm Pênh (tháng 8/1985). Ảnh: TTXVN

Nhà ngoại giao nhân dân kiệt xuất

Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch đã phát huy mạnh mẽ lợi thế đi trước, khai phá, mở đường của đối ngoại nhân dân để phá thế bao vây cấm vận. Ông khai thác tối đa hiệu quả hoạt động đấu tranh dư luận, vận động quốc tế trên các kênh nhân dân, qua các kênh thông tin báo chí, học giả, doanh nghiệp, đặc biệt tranh thủ các dịp tham dự Diễn đàn Liên hợp quốc, để thông tin về những nỗ lực của Việt Nam trong khắc phục hậu quả chiến tranh, về những khó khăn mà bao vây cấm vận phi nghĩa gây ra cho nhân dân ta, làm rõ lập trường, tính chính nghĩa của Việt Nam trong vấn đề Campuchia, quan hệ với các nước lớn, vấn đề biên giới lãnh thổ, biển đảo, qua đó nhân rộng tiếng nói ủng hộ chấm dứt bao vây cấm vận chống Việt Nam.

Riêng đối với quan hệ Việt – Mỹ, ông là một trong những người đã đi đầu và cùng với các thế hệ lãnh đạo, nghị sỹ, nhân sỹ của hai nước đóng góp quan trọng vào việc phá băng quan hệ, xóa bỏ sự nghị kỵ, thù địch, thúc đẩy bình thường hoá và mở ra giai đoạn phát triển quan hệ hữu nghị và hợp tác, đưa những cựu thù trở thành bạn và đối tác. Trong bối cảnh quan hệ đối ngoại trên kênh nhà nước còn nhiều trở ngại, ông đã có những bước đi táo bạo và chủ động tranh thủ các kênh từ chính quyền, Quốc hội, các cựu chiến binh, doanh nghiệp, học giả, báo chí, các tổ chức nhân dân của Mỹ … cho đến Liên hợp quốc và bạn bè quốc tế cũng như đồng bào Việt Nam ở nước ngoài để cùng góp sức, nỗ lực thúc đẩy quan hệ Việt – Mỹ. Ông đã sớm nhìn nhận việc giải quyết vấn đề người Mỹ mất tích (MIA) chính là cầu nối để mở lại đối thoại, tiến đến bình thường hoá và mời các cựu chiến binh Mỹ thăm Việt Nam để thảo luận về vấn đề MIA. Ông đã tiếp xúc với nhiều cựu chiến binh thuộc cả đảng Dân chủ và Cộng hòa như các Thượng nghị sĩ John McCain, John Kerry..., và các cá nhân có tầm ảnh hưởng thuộc nhiều nhóm lợi ích để trao đổi về vấn đề MIA, đồng thời đề cập đến nhiều vấn đề khác giúp tăng cường hiểu biết lẫn nhau.

Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch là sự kết hợp hài hoà giữa một chính khách lão luyện với một nhà ngoại giao nhân dân đích thực. Ông thực sự là người kế tục xuất sắc nghệ thuật và phong cách ngoại giao nhân dân Hồ Chí Minh. Khai thác lợi thế của thông tin báo chí, một trong những vũ khí sắc bén, mạnh mẽ, hiệu quả của hoạt động đối ngoại nhân dân, ông đã dành nhiều thời gian trực tiếp tiếp xúc, đối thoại, trả lời phỏng vấn các phóng viên, báo chí quốc tế với các lập luận rất thông minh và sắc bén, mạnh mẽ khẳng định sự nghiệp chính nghĩa của nhân dân ta, đường lối chính sách đúng đắn và thiện chí hòa bình, hữu nghị của nhà nước và nhân dân ta.

Ông không ngại tiếp xúc, hết sức chú trọng đến việc xây dựng các mối quan hệ cá nhân, sẵn sàng kết bạn với những người trước kia ở phía bên kia chiến tuyến, tranh thủ mọi cơ hội để trao đổi quan điểm, học hỏi, tìm hiểu kinh nghiệm, sẵn sàng thảo luận về mọi vấn đề, kể cả vấn đề thuộc về cá nhân như kinh nghiệm thời chiến, về gia đình và sức khỏe để hiểu thêm về nhau. Ông John McAuliff, điều phối viên của Uỷ ban kỷ niệm hoà bình Việt Nam vẫn thường nhắc lại kỷ niệm xúc động năm 1990, ông Thạch cùng nhiều người bạn Việt Nam khác đã đến dự buổi tiệc đính hôn của ông và vợ ngay cả khi vào thời điểm đó, tổ chức của ông được cho là có lỗi.

Ông đã đi xa nhiều năm nhưng tới nay bạn bè quốc tế vẫn nhớ và nhắc đến ông như một nhà ngoại giao xuất sắc, có trí tuệ sâu sắc uyên bác, kiên định, kiên trì, ứng xử linh hoạt, khôn khéo đồng thời lại rất gần gũi, đời thường, một người bạn thân thiết, chân thành, cởi mở, bình dị và dí dỏm, có sức cuốn hút, thuyết phục lớn và tạo ấn tượng sâu sắc. Ông đã để lại dấu ấn đậm nét về lãnh đạo Việt Nam, đất nước và con người Việt Nam, và như lời của một số bạn bè quốc tế “đã chạm đến trái tim những người bạn”. Đó chính là mục đích mà ngoại giao nhân dân hướng tới.

Ôn lại những kỷ niệm về Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch, chúng ta càng thêm trân trọng di sản to lớn mà ông để lại và càng phải tiếp tục cố gắng nhiều hơn nữa, học tập ông để phát huy vai trò của đối ngoại nhân dân, để đối ngoại nhân dân thực sự là một trụ cột của nền ngoại giao Việt Nam toàn diện và hiện đại trong bối cảnh mới, phát huy vai trò tiên phong của đối ngoại, góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu của đối ngoại Việt Nam, phục vụ đắc lực công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Theo Tạp chí Thời đại